شهید صادق روشنی

روستای تاریخی دیز در نزدیکی دهستان شال و از توابع شهر کلور میباشد که در ۱۰کیلومتری کلور و۴۰ کیلومتری جنوب شهر خلخال ودر دامنه غربی رشته کوه تالش و نزدیکی کوهایی با نام محلی کوه پلنگا . سیبیه کوه(کوه سفید) . سیا کوه(کوه سیاه) . سگه بن(کوه سنگی) . قلعه کوه و... قرار دارد که فوق العاده زیبا . دیدنی . خوش آب وهوا و توریستی میباشد. ارتفاع متوسط آن از سطح دریا ۱۵۵۰ متر است و آب وهوای آن در تابستان معتدل و در زمستان سرد می‌باشد. (خانی) چشمه های زیبا و زلالی که از دل کوههای مرتفع دیز جاری میباشند عبارتند از :خشته خانی(چشمه ی خشتی) ، قدمگاه خانی، برا جان خانی،سِتِر خانی، کورَ خانی، اوبَه خانی، سَلَ خانی، شیران چشمه و ....!
دیز همچون نگینی است که دور تا دور آن را کوههای مرتفعی که نام برده شد در بر گرفته اند. مردم خونگرم دیز به زبان تاتی (زبان ایران باستان) تکلم می‌کنند. این زبان بازمانده زبان اصلی ایران باستان است که سابقاً به شکل گسترده در آذربایجان و نقاط مختلف ایران رواج داشته ولی رفته رفته توسط زبان ترکی آذری جایگزین شده‌است و هم اکنون تنها درمناطق محدودی هنوز باقی مانده‌است.روستای دیز یک بخش کوچکی نیز به نام قشلاق دیز دارد که درجوار دیز است. روستاهایی همچون قشلاق دیز- شال - کرین -لرد-تیل- گیلوان - طهارم دشت و ... در اطراف دیز قرار دارند که عمدتا به تاتی تکلم میکنند.دیز با ماسوله۵۵کیلومتر وماسال۶۰کیلومتر از جاده ی گیلوان - ماسال فاصله دارد. دیز در جریان جنگ تحمیلی ۸ شهید گرانقدر به نظام مقدس اسلامی تقدیم کرده‌است.مردم شهید پرور دیز مهمان نواز و خونگرم ودارای تمدنی چندهزارساله میباشند. دیز سرشار از تنوع میوه ای میباشد. میوه هایی چون گردو - سیب - گلابی - هلو - البالو - زردالو - شلیل - گیلاس - انگور - انجیر - بادام و.... میباشد. روستایی فوق العاده بکر و توریستی که هر ساله در تمامی فصول مخصوصا بهار و تابستان مسافرین بسیاری از نقاط مختلف ایران مخصوصا تهران - گیلان - جنوب و ... به سمت ان سرازیر میشوند.دیز دارای کوهی است که قلعه نام دارد. قلعه ی زیبایی که به شکل اشک میباشد و به گفته ی برخی تاریخ شناسان مورد استفاده ی اشکانیان و برخی دیگر اسماعیلیان و سامانیان و به اذعان برخی نیز حکومتهای دیگر بوده است. به گفته ی اهالی نوک این قلعه دارای دالان ها و اتاقکهای بسیاری است که هر کس وارد ان میشود مسیر خود را گم میکند. اما متاسفانه در سالهای اخیر به دلیل عدم پیگیری و کنترل و پوشش سازمان میراث فرهنگی راههای ورودی قلعه مسدود شده اند که امیدواریم سازمان میراث فرهنگی در این مورد حتما پیگیری مجدانه انجام دهد تا تاریخ چند صد یا چند هزار ساله ی این مرز و بوم نابود نشده و به فراموشی سپرده نشود.